Sinds 2017 is het voor genodigden mogelijk om een ZAS aan te vragen in plaats van een uitstrijkje te laten maken. Voor sommigen wordt hiermee de drempel om deel te nemen verlaagd.

In 2021 adviseerde de Gezondheidsraad in het advies’Verbetermogelijkheden bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker’ de ZAS breder in te zetten. In 2023 is dit advies geïmplementeerd.

Het huidige uitnodigingsbeleid en de inzet van de ZAS zijn als volgt:

Dertigjarigen:

  • Enige tijd voor hun dertigste verjaardag ontvangen geïndiceerden een vooraankondiging. Zo wordt meer aandacht gegenereerd, zodat ze alvast over hun deelname kunnen nadenken vóór ze de uitnodigingsbrief ontvangen. De vooraankondiging bevat een verwijzing naar een webpagina met informatie die is toegespitst op deze groep. Daarnaast is een specifieke uitnodigingsbrief voor 30-jarigen gemaakt, die aansluit bij de vooraankondiging.
  • Dertigjarigen ontvangen bij hun eerste uitnodiging direct een ZAS.
  • Non-responders ontvangen na 12 weken en na 6 maanden een herinneringsbrief (zonder ZAS).

Overige leeftijden:

De overige leeftijdsgroepen ontvangen in eerste instantie een uitnodigingsbrief en folder, maar nog geen ZAS. De genodigden kunnen de ZAS dan direct aanvragen of tot de eerste herinnering wachten. De ZAS wordt samen met de eerste herinnering na 12 weken automatisch toegezonden aan non-responders. Na 6 maanden volgt nog een herinneringsbrief zonder ZAS.

Gebruik van de ZAS

Sinds de coronacrisis is er al een duidelijke toename te zien in het gebruik van de ZAS (van 8,6% van de deelnemers in 2019 naar 22,1% in 2021). Met de nieuwe aanpassingen in het uitnodigingsbeleid is de verwachting dat het ZAS-gebruik verder zal toenemen (bron: monitor 2021).

In 2023 wordt een nieuw type ZAS geïntroduceerd. De deelnemer neemt zelf thuis vaginaal materiaal af, volgens de bijgevoegde gebruiksaanwijzing. De deelnemer verstuurt het materiaal zelf naar het laboratorium.

Figuur 2: vergelijking ZAS vanaf 2023 (links) en eerdere ZAS (rechts)

Uitslag van de ZAS

Het is niet mogelijk een cytologische diagnose te stellen met het materiaal van de ZAS. Wanneer met de ZAS een hrHPV-infectie wordt gevonden (in ongeveer 8% van de gevallen), moet er bij de huisarts als- nog een uitstrijkje gemaakt worden voor cytologie. Wanneer de hrHPV-test negatief is, volgt een nieuwe uitnodiging volgens het reguliere schema.

In ongeveer 8% van de gevallen is de uitslag van de ZAS hrHPV-positief. De deelnemer ontvangt een uit- slagbrief en een folder, waarin geadviseerd wordt bij de huisartsenpraktijk een afspraak te maken voor een uitstrijkje. Loss-to-follow-up is een probleem bij deze stap: ongeveer 15% van de deelnemers met een hrHPV-positieve uitslag van de ZAS laat geen uitstrijkje maken (bron: monitor 2021). De huisarts ontvangt de uitslag van een (positieve) ZAS op dit moment (nog) niet.