Gesprekstechnieken

Teachable moments

Op bepaalde momenten zijn patiënten ontvankelijker voor gedragsverandering en leefstijl-adviezen dan anders. Dat is bijvoorbeeld tijdens een zwangerschap, bij de diagnose van een aandoening of bij operaties. Zie ook ‘wanneer een gesprek over leefstijl’ in het hoofdstuk ‘rol van de huisarts’  

 Men noemt dat ook wel ‘teachable moments’. Een ‘teachable moment’ kan door een arts en patiënt samen gecreëerd worden door de risicoperceptie, emoties en het zelfbeeld van een patiënt te bespreken. Vervolgens kan de zorgverlener de patiënt begeleiden op weg naar gedragsverandering, door hem of haar te motiveren, diens zelfeffectiviteit te verhogen en vaardigheden aan te leren.  

Wanneer artsen deze potentiële ‘teachable moments’ herkennen en optimaal benutten, kunnen zij met relatief weinig tijd de gewenste gedragsverandering bij hun patiënten bewerkstelligen. 

Voor meer info over ‘teachable moments’, bekijk het doelgroepenonderzoek dat in het kader van de Coalitie Leefstijl in de zorg is uitgevoerd. 

• Gebruik een empathische en niet-veroordelende houding.  
• Luister actief naar de patiënt, toon begrip voor zijn/haar situatie en ambivalentie, en respecteer hun autonomie. Vermijd discussies (bijvoorbeeld of de patiënt verslaafd is, of psychosociale problematiek oorzaak of gevolg is, of over een eventuele schuldvraag).  
• Onderzoek de motivatie en bereidheid tot verandering van de patiënt. Start met de toestemmingsvraag: ‘Mag ik het vandaag met jou over je leefstijl hebben?’  
• Gebruik ‘open vragen’ om hun gedachten en gevoelens over de gedragsverandering te verkennen. 
• Ontlok en verken de redenen van de patiënt voor verandering (voordelen) en de redenen om niet te veranderen (nadelen). Reflecteer hierop om ambivalentie te verhelderen. 
• Maak gebruik van de weerstand tegen verandering door je te verplaatsen in het standpunt van de patiënt en diens argumenten. Indien nodig kun je dit met overdrijving herhalen, dit zorgt voor toename van het inzicht bij de patiënt.  
• Benut de motivatie van de patiënt door samen een concreet veranderplan op te stellen met haalbare doelen en strategieën om terugval te voorkomen. 
• Betrek de praktijkondersteuner of een sociaal-psychiatrisch verpleegkundige. Zij kunnen deze interventie goed uitvoeren onder regie van een huisarts. 
• Versterk de zelfeffectiviteit door de patiënt over positieve veranderingen in het gedrag te complimenteren.  
• Bied zo nodig en wanneer passend begeleide zelfhulp aan als aanvulling op de motiverende gespreksvoering. Begeleide zelfhulp is een vorm van therapie waarbij mensen een zelfhulpboek lezen of een online-zelfhulpcursus volgen en daarbij ondersteuning krijgen van een behandelaar. 

Het is aan te bevelen om fysieke nascholing te volgen, waarin wordt geoefend met acteurs en voorbeeldsituaties, om deze gesprekstechniek onder de knie te krijgen 

Voor additionele leermaterialen zie bibliotheek 

Een manier om een goed beeld te krijgen van de redenen waarom de patiënt zijn/haar leefstijl wil veranderen is door drie keer door te vragen: ‘Wat maakt dat je?’  

 Bijvoorbeeld:   

“Waarom wil je meer gaan bewegen? ”
“Omdat ik wil afvallen.” 

“Waarom wil je afvallen?”  
“Omdat ik me dan hopelijk fitter voel.”  

“Waarom wil je je fitter voelen?”  
“Omdat ik met de kleinkinderen wil spelen.”   
 

Wees nieuwsgierig naar de achterliggende redenen en verwachte positieve gevolgen.  

 Een bekende vraag in oplossingsgericht werken is de ‘wondervraag’. Met deze vraag worden mensen uitgenodigd om onbegrensd na te denken over de veranderingen die zij willen. Het is heel sterk toekomstgericht en daagt de patiënt uit om positief te denken. 

Bijvoorbeeld:  

“Ik wil je graag een vreemde vraag stellen, mag dat?  
Stel dat er vannacht in je slaap een wonder gebeurt. Als bij toverslag is je probleem/knelpunt/vraag opgelost. Maar daar weet je niets van want je slaapt.  Als je morgenochtend wakker wordt, waaraan zou je dan merken dat het wonder is gebeurd, wat is er dan anders? En wat zou je partner ervan merken? En je omgeving?”  

 Verder is het zinvol gebruik te maken van zogenaamde ‘schaalvragen’. Deze kunnen gesteld worden t.a.v. het vertrouwen dat iemand heeft in leefstijlverandering: 

• “Hoeveel vertrouwen heb je dat het je lukt om deze leefstijl-aanpassing door te voeren?” (open vraag).  
• Met als vervolgvraag: “Kun je dit (het vertrouwen) aangeven op een schaal van 1 tot 10?” 

Schaalvragen kunnen ook worden gebruikt bij de voortgang van leefstijlbegeleiding: 

• “In hoeverre is je doel al bereikt op een schaal van 1 tot 10?”  
• “Waarom is het een 3 en niet een 1?”  
• “Hoe groot denk je dat de kans is dat de gewenste verandering gaat lukken?”  
• “Waarom is het een 5 en niet een 10 (of een 1)?”  
• “Wat is er nodig om van die 5 een 6 te maken?” 

Een training met acteur/oefenen voorbeeldsituaties is aan te bevelen. Voor additionele leermaterialen zie bibliotheek.  

Zie ook hoofdstuk ‘korte leefstijlinterventie’ in deze Praktijkhandleiding 

Een van de meest genoemde belemmerende factoren is het gebrek aan tijd. Huisartsen en praktijkondersteuners hebben vaak slechts een kwartier per patiënt. 

Via Loketgezondleven.nl krijg je inzicht in erkende leefstijlinterventies. Dat zijn programma’s en activiteiten die voldoen aan belangrijke kenmerken voor succesvol werken aan de gezonde leefstijl van kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen. Onafhankelijke experts uit wetenschap en praktijk hebben de werkzaamheid vastgesteld. Voor een goede doorverwijzing is ook de sociale kaart van de omgeving een belangrijk hulpmiddel. 

Effectieve leefstijlbegeleiding vereist vaak een multidisciplinaire aanpak, waarbij verschillende zorgverleners samenwerken. In de praktijk blijkt deze samenwerking vaak moeilijk te realiseren door organisatorische en communicatieve barrières. 

Oplossing: Betrek andere zorgverleners en professionals bij de leefstijlbegeleiding van de patiënt. Maak gebruik van elkaars expertise en ervaringen.

Zorgverleners kunnen ook zelf sceptisch zijn over de effectiviteit van leefstijlgesprekken. Dit kan voortkomen uit eerdere negatieve ervaringen of een gebrek aan vertrouwen in de mogelijkheid om gedragsverandering te bewerkstelligen.