Snel naar

1. Leefstijlroer

Het ‘Leefstijlroer van Vereniging Arts en Leefstijl’ is een hulpmiddel ter ondersteuning van het gesprek van de zorgprofessional met zijn patiënt. Het is een gespreksinstrument voor in de spreekkamer om leefstijl bespreekbaar te maken en een eerste aanzet te geven tot leefstijlverandering. Het Leefstijlroer geeft handvatten om de juiste koers te bepalen voor een gezonde leefstijl. Het laat zien dat de patiënt zelf aan het roer staat en kan bijsturen. 

Het instrument bevat zes pijlers:  

  • Voeding  
  • Beweging
  • Ontspanning  
  • Slaap  
  • Middelen  
  • Verbinding  

Voor elke pijler is een aantal (4 of 5) algemene aanbevelingen geformuleerd. Bij aandoeningen/chronische ziekten is het van belang om samen met de patiënt specifieke aanbevelingen te bespreken.   

Het Leefstijlroer kan op diverse manieren gebruikt worden. Bij de start kan de patiënt aangeven welke aspecten goed verlopen en welke verbeterd kunnen worden. Daarna kan de patiënt een eerste actiepunt kiezen uit de aanbevelingen of zelf een doel stellen binnen een van de pijlers. Het inzetten van dit instrument is efficiënt en past binnen de beperkte tijd die de zorgverlener heeft.  

Sinds vele jaren gebruikt Karel Bos (huisarts Amersfoort) het Leefstijlroer tijdens het huisartsenconsult. Na het “gewone” consult, waarin de hulpvraag beantwoord is, stelt hij een preventievraag.  
 
Bijvoorbeeld:  
 
“Vind je gezond oud worden belangrijk?” 
“Wil je iets doen om fit te blijven of fitter te worden?” 

Iedereen blijkt deze vraag te waarderen. Dan geef ik het Leefstijlroer en vraag of ze één klein stapje zouden willen kiezen uit de zes verschillende leefstijlonderwerpen. Ik zeg er uitdrukkelijk bij dat ik het dossier ga bijwerken, en als ik klaar ben vraag ik welk item ze gekozen hebben. ” (Karel Bos, huisarts)

Mevr. H. 58 jr. heeft last van hartkloppingen in rust, en is bang voor een hartziekte.  Ze komt op consult bij Karel Bos (huisarts in Amersfoort).

Hoe bespreek je het Leefstijlroer tijdens het consult?

Na het delen van de geruststellende bevindingen over haar hart, geef ik haar het leefstijlroer met de woorden, ‘dat ik het aan iedereen geef’, omdat het tips bevat om gezond te blijven.  
Terwijl ik typ, kiest ze het item verbinding: ze voelt zich regelmatig eenzaam en vaak niet gezien op haar werk. Ze kiest als eerste stapje om 1x per week te gaan wandelen met haar buurvrouw. Als dat niet lukt, overweegt ze deel te gaan nemen aan een wandelgroepje. Ik geef haar complimenten met het mooie plan door te zeggen dat wandelen met iemand volgens mij het beste medicijn is, en noteer dit in haar dossier. Bij het afscheid geef ik haar een doosje met “medicijnen” van de Bas van de Goor stichting, waarop met grote letters ‘Wandelen’ staat. Ik adviseer haar om de bijsluiter goed te lezen.

Casus van: Karel Bos (huisarts Amersfoort). 

Een 54-jarige vrouw komt op het spreekuur in verband met vermoeidheid. Zij wil graag bloedprikken en denkt dat ze misschien ook wel naar een psycholoog moet. Huisarts Janneke Stolker geeft haar een formulier om algemeen bloed te laten prikken en plant een vervolgafspraak. Het Leefstijlroer krijgt ze mee als huiswerk. De huisarts vraagt haar te kijken wat er allemaal goed gaat.

Hoe gaat het nu verder?

Bij het tweede consult geeft mevrouw aan dat de pijler slaap, ontspanning en beweging goed gaan. Pijler voeding zou beter kunnen, maar daar ziet ze zo snel geen gemakkelijke aanpassing. Pijler verbinding zet haar aan het denken. Ze voelt zich al een tijdje nutteloos. Haar kinderen studeren en hebben haar minder nodig. De buurvrouw die ze wekelijks hielp is drie maanden geleden overleden. Er werd haar gezegd dat ze zich juist minder vermoeid zou moeten voelen, omdat ze nu meer kon uitrusten, maar zo voelt het niet. Ze heeft het nutteloze gevoel nooit eerder in verband gebracht met haar gevoel van moe zijn. Via Welzijn op Recept is met haar gezocht naar passend vrijwilligerswerk. Nu is ze twee keer per week aan het helpen in het buurthuis en de buurttuin. Haar ‘mentale’ vermoeidheid is verdwenen.

Casus van: Janneke Stolker (huisarts Rotterdam, docent Vereniging Arts en Leefstijl) 

2. Leefstijlcheck

Dit instrument wordt vaak toegepast als voorbereiding op het gebruik van het Leefstijlroer van de Vereniging Arts en Leefstijl. Dit is een eenvoudig instrument om mensen zelf aan het denken te zetten over hun leefstijl, én leefstijl ter sprake te brengen in de spreekkamer. De zorgverlener kan de patiënt vragen om voorafgaand aan een consult de Leefstijlcheck in te vullen, waardoor duidelijk wordt waar ze tegenaan lopen en waar ze meer ondersteuning nodig hebben.

3. Spinnenweb Positieve Gezondheid

Het Spinnenweb is ontwikkeld door het Institute for Positive Health. Het Spinnenweb helpt bij het breed inventariseren van de ervaren gezondheid. De patiënt vult een 44-punts vragenlijst in. Hieruit komt een score op 6 domeinen (lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren).  
Ook kan de patiënt bij een voor hem/haar belangrijke vraag: “Hier wil ik over praten” aanvinken.  


 
Deze inventarisatie helpt om de verandervraag duidelijker te stellen: “Welk domein (of welke domeinen) verdient (verdienen) de meeste prioriteit, en wat zijn acties die tot verbetering kunnen leiden?” Ook kan het herhaaldelijk invullen van het Spinnenweb eventuele dynamiek in de situatie zichtbaar maken: leiden de acties tot de gehoopte verbetering?  

Een man van 23 jaar komt op het spreekuur met klachten aan zijn knieën. Het valt de huisarts direct op dat er sprake is van obesitas (BMI 32). Na het consult (waar overbelasting blijkt en uitleg is gegeven over beloop van de klacht) vraagt de huisarts uit nieuwsgierigheid of hij in gesprek wil over zijn overgewicht. Hij geeft aan daar al veel voor te hebben geprobeerd, maar al een tijd niets heeft gedaan. Mocht er iets nieuws zijn, staat hij er wel voor open. De huisarts legt uit dat ze eerst wat breder wil inventariseren hoe de patiënt zijn gezondheid ervaart. Hij kan thuis online een vragenlijst invullen die zijn tevredenheid meet op de zes dimensies van Positieve Gezondheid. De huisarts vraagt hem een dubbel consult te plannen om dit te bespreken.

Vervolgconsult

De week erna bespreken de huisarts en patiënt het ingevulde Spinnenweb. De patiënt blijkt een betekenisvol leven te leiden en tevreden te zijn met zijn mentale gezondheid. Ook op de dimensie meedoen en dagelijks functioneren geeft patiënt aan tevreden te zijn. Hij geeft aan zich voor het eerst te realiseren wat er goed gaat. In al die jaren met overgewicht is er altijd focus geweest op het ‘te dik’ zijn, en wat hij niet goed deed. Daar was hij eerder meer dan minder van gaan eten. Hij was blij met zijn eigen inzichten, dat hij graag goed wil blijven functioneren in zijn werk en dagelijkse leven waar hij veel plezier in heeft, en dat hij met zijn vrienden en rijke sociale leven in een goede stemming wil blijven.

Hij heeft echter wel lichamelijke klachten. Daar scoorde hij veel lager, en dat beïnvloedt ook zijn kwaliteit van leven. Zijn eigen conclusie is dat hij echt iets wil veranderen aan zijn lichamelijke conditie om zijn leven met de leuke en belangrijke dingen te kunnen blijven leiden. “Met dit lichaam houd ik dat niet lang vol”, geeft hij zelf aan. De huisarts vraagt wat hij zou willen. Hij geeft aan dat hij niet van diëtisten en goed bedoelde adviezen houdt, maar dat hij wel steun nodig heeft, omdat het hem alleen niet lukt. De huisarts laat online een aantal mogelijkheden in de wijk/regio zien en ze maken een vervolgafspraak.

Regie terug bij de patiënt

Twee weken later komt de patiënt terug en geeft aan een verwijzing te willen naar een gecombineerde leefstijlinterventie, en dat hij echt met zijn leefstijl aan de slag wil, op eigen motivatie. De huisarts vraagt wat hij van haar nodig heeft. ”Eigenlijk niets, maar ik weet je te vinden als het minder goed zou gaan.” Sindsdien is patiënt niet meer op het spreekuur geweest. Enkele maanden later spreekt de huisarts de moeder van de patiënt. Zij vraagt zich af wat de huisarts voor goed gesprek heeft gehad met haar zoon: “Hij is al 10 kilo afgevallen”, zegt ze. “Hij wil nu echt zelf deze verandering.”

Drie consulten met de patiënt met daarin aandacht voor de zes dimensies van Positieve Gezondheid dragen mogelijk bij aan een besparing van ziektekosten (als consequenties van obesitas/chronische ziekte), een tevreden patiënt en een tevreden arts. Dit zijn de consulten waar de huisarts blij van wordt: “Ik heb bijna niets hoeven doen”. De patiënt is gemotiveerd en heeft met eigen inzichten, intrinsieke motivatie en eigen regie, zelf zijn leefstijl verbeterd.

(Karolien van den Brekel, huisarts en trainer Positieve Gezondheid)

4. 4 Domeinen (4D)-model

Het 4D-model is ontwikkeld door huisartsen Nikki Makkes en Jacqueline van Riet. Dit praktische model is gebaseerd op een integrale, biopsychosociale benadering en helpt bij het in kaart brengen van de verschillende aspecten die invloed hebben op iemands gezondheid en welzijn. 

Tijdens een leefstijlgesprek kan de zorgverlener het 4D-model gebruiken om: 

  1. Een volledig beeld te krijgen: Het model helpt bij het inventariseren van factoren uit vier domeinen die invloed hebben op de gezondheid van de patiënt, waardoor een holistisch overzicht ontstaat. 
  1. Samen te werken: Het invullen van het model gebeurt in samenspraak met de patiënt, wat de interactie en communicatie tussen zorgverlener en patiënt bevordert. 
  1. Prioriteiten te stellen: De patiënt kan zelf aangeven welke aspecten van zijn leefstijl hij of zij het belangrijkst vindt om aan te pakken, wat de motivatie voor verandering vergroot. 
  1. Een actieplan te maken: Op basis van de geïdentificeerde prioriteiten kan een gezamenlijk plan worden opgesteld voor leefstijlveranderingen. 
  1. Verbanden te leggen: Het model helpt bij het verhelderen van onderlinge relaties tussen verschillende domeinen, wat inzicht geeft in hoe leefstijlfactoren elkaar beïnvloeden. 

Door het 4D-model te gebruiken, kunnen zorgverleners een gestructureerd en patiëntgericht leefstijlgesprek voeren. Dit kan leiden tot een beter begrip van de situatie van de patiënt en een effectievere aanpak van leefstijlveranderingen. Het model biedt een kader om complexe vraagstukken rondom leefstijl bespreekbaar te maken en concrete stappen te zetten naar een gezondere leefstijl. 

5. Persoonsgerichte en integrale aanpak met brede gespreksvoering

Huidige behandelingen voor mensen met chronische aandoeningen in de huisartsenpraktijk richten zich op het verminderen van ziektelast door medicatie, controles en leefstijladviezen. Deze aanpakken sluiten soms onvoldoende aan bij de specifieke problemen, vaardigheden en behoeftes van mensen in kwetsbare posities. Een persoonsgerichte en integrale benadering kan beter passen bij deze doelgroep. Pharos ontwikkelde in samenwerking met patiënten, zorgverleners en zes regionale zorggroepen een persoonsgerichte en integrale aanpak specifiek voor mensen met een lage Sociaal Economische Positie (SEP). In de korte handreiking lees je meer over deze aanpak. Deze biedt richtlijnen voor een persoonsgerichte en integrale aanpak in de eerstelijnszorg en legt de nadruk op een brede gespreksvoering met patiënten die te maken hebben met complexe problemen of zich in een kwetsbare positie bevinden.  

De gesprekskaart kan daarbij als hulpmiddel worden gebruikt voor het gesprek in de spreekkamer.    

6. Het 5A-model – Stapsgewijs Zelfmanagement Ondersteunen

Het 5A-gespreksmodel kan huisartsen helpen bij het stimuleren van een gezonde leefstijl bij patiënten. Het 5A-model, dat staat voor Ask, Advise, Agree, Assist, Arrange, is een klinisch hulpmiddel dat wordt aanbevolen voor gedragsbegeleiding in de eerstelijnszorg. Dit model is effectief gebleken in het bevorderen van gedragsverandering bij diverse doelgroepen. 

Ask (Vragen): De huisarts begint met het vragen naar de huidige leefstijl en gezondheidsgewoonten van de patiënt. Dit helpt om een basis te leggen voor verdere gesprekken en inzicht te krijgen in de specifieke behoeften en uitdagingen van de patiënt.

Advise (Adviseren): Vervolgens geeft de huisarts op maat gemaakte adviezen gebaseerd op de gezondheidsdoelen van de patiënt. Dit advies moet specifiek, duidelijk en haalbaar zijn.

Agree (Overeenkomen): In deze stap komen de huisarts en de patiënt samen tot een overeenkomst over de doelen en de stappen die nodig zijn om deze doelen te bereiken. Dit bevordert de betrokkenheid en motivatie van de patiënt.

Assist (Assisteren): De huisarts biedt ondersteuning bij het uitvoeren van de overeengekomen stappen. Dit kan het verstrekken van hulpmiddelen, informatie of doorverwijzingen naar andere zorgverleners omvatten.

Arrange (Regelen): Tot slot regelt de huisarts follow-up afspraken om de voortgang te monitoren en verdere ondersteuning te bieden indien nodig.

7. U-prevent

U-Prevent is een interactief rekenmodel, ontwikkeld door het UMC Utrecht dat artsen kunnen gebruiken om te bepalen welke medicijnen voor hart- en vaatziekten het beste werken bij specifieke patiënten.

Het model kan huisartsen helpen bij het nauwkeurig inschatten van het risico op hart- en vaatziekten bij hun patiënten. Door de individuele risicobeoordeling kunnen huisartsen gerichtere leefstijladviezen geven die aansluiten bij de specifieke situatie van de patiënt.

Het visualiseren van de potentiële gezondheidswinst kan patiënten motiveren om leefstijlveranderingen door te voeren.

Ondersteuning bij besluitvorming: U-Prevent kan helpen bij het maken van weloverwogen keuzes tussen medicatie en leefstijlinterventies, of een combinatie daarvan.

Tools voor patiënten

1. Thuisarts.nl

Op Thuisarts staat informatie die de patiënt kan ondersteunen bij het voorbereiden van het gesprek met een huisarts of praktijkondersteuner.

2. Mijn Gesprek over Leefstijl

Mijn Gesprek over leefstijl is door de Nederlandse Diabetes Federatie ontwikkeld, en biedt zorgprofessional en patiënt een manier om het gezamenlijk en persoonsgericht te hebben over leefstijl en te komen tot gezamenlijke besluitvorming. 

Eigenlijk gaat het om een set van drie producten, die in wisselwerking het onderwerp leefstijl herkenbaar en laagdrempelig bespreekbaar maken. 

ProductToelichting
Gesprekskaart
Idealiter heeft de patiënt al voor het gesprek kunnen nadenken over wat hij/zij graag zou willen bespreken. Daarvoor is de voorbereidingskaart, in te vullen door de patiënt. Hetzij thuis, hetzij in de wachtkamer.  
SpreekkamerkaartDe professional heeft in zijn spreekkamer nagenoeg dezelfde kaart op tafel liggen. Dat is de spreekkamerkaart, met suggesties om het gesprek goed te openen en te voeren. 
WachtkamerposterDe poster is een afbeelding van de voorbereidingskaart. De poster laat leefstijl zien als iets wat veel kanten heeft, waarover je kunt praten. 

3. De Ziektelastmeter voor chronische aandoeningen

De Ziektelastmeter heeft als doel om zorg zoveel mogelijk persoonsgericht te laten zijn. Het geeft de zorgverlener en patiënt inzicht in de ervaren ziektelast, de factoren die daarbij een rol kunnen spelen én wat ze eraan kunnen doen om klachten te verminderen.  

De Ziektelastmeter bevat een vragenlijst die de patiënt voor het consult kan invullen. De vragen gaan over symptomen en fysieke beperkingen, maar ook over sociale en emotionele aspecten die een rol kunnen spelen in de ervaren ziektelast. Misschien wil een patiënt wel gezonder gaan eten, maar lukt dit niet door stress op werk of financiële zorgen. Dat moet je goed in kaart brengen voordat je doelen kunt gaan stellen. De resultaten worden vervolgens aantrekkelijk weergegeven tijdens het consult tussen de zorgverlener en een patiënt. 

De patiënt formuleert daarna zelf doelen en actieplannen, met hulp van de zorgverlener. Zo wordt de patiënt dus actief betrokken tijdens het consult en kan de patiënt thuis concreet aan de slag om de ziektelast te verlagen. Dat bevordert zelfregie en zelfmanagement.  

4. Je Leefstijl als medicijn

Op de site van ‘je leefstijl als medicijn’ staat een stappenplan om patiënten te ondersteunen bij het behalen van hun gezondheidsdoelen.  

Aanvullende informatie voor patiënten over leefstijl:

Mijnkwaliteitvanleven.nl

Reuma.nl

Voluit Leven met Diabetes

Bibliotheek

Bekijk alle aanvullende leestips, achtergronden en brondocumenten voor dit hoofdstuk op de bibliotheekpagina.