Korte leefstijlinterventie 

Er zijn verschillende gesprekstools ontwikkeld die helpen bij het breder inventariseren van oorzaken en mogelijke knelpunten in het leven van de patiënt. Sommige zijn specifiek gericht op leefstijl, andere zijn meer holistisch. 

Het komt regelmatig voor dat de patiënt in eerste instantie aan de slag wil met een leefstijlfactor die voor de arts niet de meest voor de hand liggende keuze is. Geef de patiënt de ruimte om zelf prioriteiten te stellen: ‘Waar WIL ik het eerst aan werken?’, in plaats van: ‘Wat MOET er veranderen?’

Een manier om de onderliggende motivatie tot leefstijlverandering te onderzoeken, is door drie keer door te vragen: ‘Wat maakt dat je…?’ of ‘Waarom wil je …?’. Wees nieuwsgierig naar de achterliggende redenen en verwachte positieve gevolgen. Zorg voor reële verwachtingen, versterk het vertrouwen in het eigen kunnen en bespreek successen uit het verleden. Focus niet te veel op problemen of zwakke punten.  

Laat de patiënt nadenken over de voor- en nadelen van het huidige gedrag en het gewenste gedrag. Hiermee worden barrières bespreekbaar. Inventariseer de voordelen van het gewenste gedrag het laatst, dit wordt het best onthouden.

Bij het spreken over of aangaan van een gedragsverandering is regelmatig sprake van weerstand. Zelfs bij zeer gemotiveerde mensen is er vaak enige ambivalentie bij het loslaten van oude gewoonten. Zorgverleners kunnen de neiging hebben te focussen op voordelen van het gezonde of gewenste gedrag en nadelen van het huidige gedrag, maar overmatig motiveren kan de weerstand juist versterken. Begrip en empathie voor de weerstand van de patiënt geeft een opening voor het gesprek hierover.

Benoem wat je ziet en laat een stilte vallen, dit geeft de patiënt ruimte om zijn weerstand te uiten. Bijvoorbeeld: “Ik zie dat je het niet leuk vindt dat ik (…) noem.” Of ”Ik merk dat je geïrriteerd raakt als je alcoholgebruik ter sprake komt.”

Vraag eerst door naar de weerstand totdat die volledig verwoord is: ”Wat maakt dat je (..)?”

De doelen kunnen afwijken van de normen, zoals de norm gezond gewicht of de beweegnorm. Bij een positief effect op een kleinere stap kiest een patiënt soms voor een vervolgstap. Succes is belangrijk om het vertrouwen in eigen kunnen te versterken. Dit motiveert om vervolgens de volgende stap te zetten in het verbeteren van de eigen leefstijl.

Zorg voor gelijkwaardige communicatie. Geef geen advies, maar stel (oplossingsgerichte) vragen. Patiënten zijn expert op het gebied van hun eigen leven, alleen zij weten waar de mogelijkheden liggen en kunnen heel creatief zijn in hun oplossingen. 

Vraag de patiënt welke stap hij of zij haalbaar vindt en wil zetten om de leefstijl te veranderen. Help de patiënt indien nodig met een voorstel dat bij de persoon past.

Bijvoorbeeld: Als je wilt afvallen, dan helpt het als je minder tussendoortjes neemt. Lukt het om in plaats van 5 tussendoortjes er minder te nemen? Welke zou je dan niet meer nemen?  

Formuleer een zo concreet mogelijk gedragsdoel. Niet: “Ik ga 2 keer per week sporten.” Wel: “Ik trek op maandag en woensdag na het eten mijn jas aan en ga een halfuur wandelen.”

Voer de moeilijkheidsgraad op als het gelukt is om het doel te halen. Wat wordt de volgende stap?

Leg geen oplossingen op. Zoek naar de ‘positieve uitzonderingen’. Mensen doen altijd ook goede dingen. Deze dingen zijn hun eigen keuzes. Door deze te achterhalen, uit te lichten en hier enthousiasme voor te tonen, kan het goede gedrag groeien. Mensen zijn gevoelig voor (gemeende) complimenten. 

Meer over samen beslissen vind je in de E-Learning Samen Beslissen 

Reflectie op de leefstijldoelen met behulp van objectieve metingen is belangrijk om het succes van de aanpak te evalueren. Bij voorkeur zijn dit metingen door de patiënt zelf met behulp van eigen meetinstrumenten, zoals lijstjes, dagboekje, wearables of apps. Objectief meten maakt de patiënt meer bewust van zijn leefstijl en wat daarin effectief is. Het maakt succes zichtbaar. Registreer deze metingen inzichtelijk voor de patiënt, om de voortgang te monitoren. Dit voorkomt dat de inspanning verwatert ten gevolge van een subjectieve beleving of een tegenslag.

Bespreek wanneer het aanpassen van de leefstijl moeilijk zal worden en hoe de patiënt dit kan opvangen. Bijvoorbeeld door als-dan-plannen te maken, hulpbronnen en beschermende factoren te identificeren of risicosituaties zo mogelijk te vermijden.

Leg uit dat het helpt om de sociale omgeving te betrekken in het voornemen om de leefstijl aan te passen, en uit te leggen waarom de verandering wenselijk is en om steun te vragen.

Bespreek dat terugval normaal is en dat het een mogelijkheid is om van te leren. Nodig uit om bij terugval contact op te nemen.