Deze pagina is onderdeel van de module Samenwerken in de wijk.

Landelijk, regionaal en lokaal zijn de afgelopen jaren al flink wat initiatieven opgezet om de samenwerking tussen het zorgdomein en sociaal domein te verbeteren. En om elkaars expertise beter te benutten. Niet iedere huisartsenpraktijk kan en hoeft hiervoor de taken op zich te nemen. Dit kan bijvoorbeeld een afgevaardigde van een hagro of een RHO doen, in samenwerking met het sociaal domein. Andere (leefstijl-) initiatieven worden buiten de zorg om aangeboden. Hier kunnen mensen zichzelf voor aanmelden, al dan niet na verwijzing door een zorgverlener.

Een aantal initiatieven is inmiddels landelijk bekend en geïmplementeerd. Deze, en onderstaande voorbeelden, dienen als inspiratie.

Krachtige basiszorg

‘Krachtige basiszorg’ is ontwikkeld door huisartsen en buurtteammedewerkers in de wijk Overvecht in Utrecht, en door Zorginstituut Nederland als passende zorgpraktijk benoemd. Het is een integrale wijkaanpak waarin professionals uit de zorg, het sociaal domein, welzijn en preventie samenwerken om bewoners te ondersteunen bij de diverse hulpvragen.

In een ‘drie-gesprek’ gaan de betrokken professionals, en de patiënt met complexe problemen, samen op zoek naar een oplossing op maat. De patiënt kiest zelf de vervolgstappen, die vanuit Krachtige basiszorg worden ondersteund.  

Het 4D-model 

De aanpak is gebaseerd op het 4D-model: een instrument dat problemen en oplossingsrichtingen in 4 domeinen in kaart brengt:    

  • Lichamelijk  
  • Geestelijk 
  • Sociaal  
  • Maatschappelijk 

Professionals organiseren ‘inloopspreekuren’ bij elkaar, overleggen waar nodig, overleggen gezamenlijk over casuïstiek en organiseren samenscholingen in de wijk. Krachtige basiszorg is inmiddels overgenomen door wijken en huisartspraktijken in de 4 grote steden, Haarlem en Amersfoort. 

Welzijn op Recept

Welzijn op Recept (WOR) is 1 van de 5 ketenaanpakken binnen het GALA en inmiddels in meer dan 170 gemeenten aanwezig. Huisartsen die werken met WOR kunnen patiënten met psychosociale klachten, waarvoor geen medische behandeling nodig is, verwijzen naar een welzijnscoach. Deze kijkt samen met de patiënt op welk sociaal-maatschappelijk gebied de wensen en behoeften liggen.

Doordat de welzijnscoach bekend is met het lokale netwerk en aanbod, kan hij of zij de patiënt verwijzen naar een passende activiteit die aansluit bij de behoeften. Voorbeelden hiervan: activiteiten die sociale contacten stimuleren, een ´maatje´ die bij mensen thuiskomt voor een praatje of iemand die op zoek is naar meer zingeving helpen bij het vinden van vrijwilligerswerk.

Meer inspiratie?
Ontdek het via Welzijn op Recept.

Erkende leefstijlinterventies

Op de website van Loket Gezond leven vind je per thema een overzicht van, door het RIVM erkende, leefstijlinterventies. Per interventie wordt een beschrijving gegeven van het programma en wordt de interventie-eigenaar, en het bewijs van effectiviteit vermeld.

Voorbeelden zijn:

Sommige RHO’s faciliteren en ondersteunen mede voor de huisartsen een aantal leefstijlinterventies.

Een kanttekening is dat veel van deze interventies bewezen effectief zijn voor mensen in een gemiddeld betere sociaaleconomische positie. Mensen bij wie de meeste winst te behalen valt, worden dus minder goed bereikt.

Ook vanuit de gemeentes is er aandacht voor leefstijl. Zo zijn er: de buurtsportcoach/beweegmakelaar die mensen wegwijs maakt in het publiek ‘beweegdomein’ (zie ook module Bewegen), wijkteams die aandacht hebben voor het signaleren van middelengebruik en tal van projecten die kennis over gezonde leefstijl onder inwoners vergroten.

Database Praktijkvoorbeelden Leefstijl in en vanuit de Zorg

In deze database, ontstaan vanuit de Coalitie Leefstijl in de Zorg, staan verschillende praktijkvoorbeelden van leefstijlinitiatieven in en vanuit de zorg. Bedoeld om te inspireren en van elkaar te leren: voor zowel professionals in het zorgdomein als het sociaal domein.

Samen Gezond

Het initiatief ‘Samen Gezond’ in de gemeente Kaag en Braassem is een voorbeeld van een wijksamenwerkingsverband, waarin huisartsen, apothekers, diëtisten en fysiotherapeuten nauw samenwerken om de gezondheid en het welzijn van inwoners te verbeteren. Er wordt gewerkt met ketenzorgprogramma’s voor diverse aandoeningen (voorbeelden zijn: Cardiometabool, Complexe ouderenzorg) en projecten, zoals Hart voor Verbinden (gericht op het verbeteren van gezondheidsvaardigheden bij mensen met cardiometabole aandoeningen) en Meer Tijd Voor de Patiënt. Er is nauwe samenwerking met wijkzorgorganisaties en specialisten ouderengeneeskunde.

Door krachten te bundelen kunnen de samenwerkende organisaties effectiever inspelen op de specifieke behoeften van de lokale bevolking. En ze kunnen gezamenlijk preventieprogramma’s en leefstijlinterventies ontwikkelen, die aansluiten bij de gemeenschap van Kaag en Braassem.

De samenwerking heeft o.a. uitgemond in een training voor zorg- en welzijnsprofessionals om het concept van Positieve Gezondheid breed te verspreiden.  

Sociaal arrangeren

In Nijmegen is in 2021 de pilot ‘Sociaal arrangeren’ opgezet, een samenwerking tussen Sterker sociaal werk, NEO Huisartsenzorg, ZZG-zorggroep, Buurtzorg, gemeente Nijmegen, VGZ en deelnemende huisartsenpraktijken. De pilot richtte zich op thuiswonende ouderen. Het doel: dat ouderen zo lang mogelijk thuis konden blijven wonen met een goede kwaliteit van leven, door passende zorg en ondersteuning vanuit medisch en sociaal domein. 

De pilot duurde 2 jaar, en daarin kregen 4 huisartsenpraktijken één vast aanspreekpunt, de sociaal arrangeur: een sociaal werker met kennis van ouderen. Hij of zij ging bij de ouderen langs en vervulde de rol van casemanager. De sociaal arrangeur behoudt het overzicht en is aanspreekpunt voor de oudere, de mantelzorger en alle betrokken zorgverleners.

De pilot bracht ouderen in beeld die eerder onder de radar bleven bij bijvoorbeeld sociaal werk. Na 1 jaar rapporteerden ouderen een betere kwaliteit van leven en waren betrokken zorgverleners enthousiast over de samenwerking. 

In de online ideeënbundel ‘Beproefde formules, gedurfde experimenten’ uitgebracht door Sociaal Werk Nederland, zijn deze en andere voorbeelden van samenwerkingsinitiatieven tussen zorg en sociaal domein te vinden. Bedoeld ter inspiratie, met praktische tips en handvatten.  

Waar is Wally

In Deventer is een aantal jaren geleden het project ‘Waar is Wally’ opgezet door de Huisartsen Coöperatie Deventer en omstreken (HCDO), Stichting De Kern maatschappelijke dienstverlening en de gemeente Deventer. Een Wally is een sociaal werker die aan een huisartsenpraktijk is verbonden en fungeert als verbinder en wegwijzer binnen het sociaal domein. Vaak is het voor huisartsen lastig om door de bomen het bos te zien, als het gaat om verwijzen naar de juiste persoon binnen het sociaal domein. Doordat elke huisarts een vaste Wally heeft en daarmee ook regelmatig contact heeft, is het doorverwijzen makkelijker en laagdrempeliger geworden. De afspraak is dat de Wally altijd terugkoppelt hoe het met de patiënt is gegaan.  

Het project bleek zo succesvol dat het later ook is uitgerold over diverse andere gemeenten in de provincie Overijssel.  

De vader van een jong gezin met twee jongens van 4 en 6 jaar meldt zich met psychische klachten bij de huisarts. Vader komt uit Nederland, moeder is geëmigreerd vanuit Georgië en spreekt redelijk Nederlands. De opvoeding is zwaar, vooral omdat de jongste speciaal onderwijs volgt. Vader en moeder hebben relatieproblemen door weinig tijd samen en verschillende opvoedstijlen. Vader ervaart mentale stress en is snel overprikkeld. Het gezin heeft weinig financiële ruimte en een klein sociaal netwerk. Moeder is logopedist, maar haar diploma is hier niet geldig. Ze wil doktersassistent worden, maar vindt geen stageplek.  

Er lijkt in de basis geen medisch probleem, maar als er geen hulp komt, is dat een kwestie van tijd. De huisarts schakelt de POH-GGZ in voor vader en organiseert gesprekken voor het echtpaar om hun relatie te verbeteren. Ook draagt de huisarts het gezin warm over aan een vast contactpersoon bij de gemeente, die een maatschappelijk werker inzet. Jeugdgezondheidszorg biedt opvoedondersteuning voor meer rust en regelmaat. Stichting Leergeld helpt op financieel gebied, zodat de jongens aan zwemles en sport kunnen deelnemen. Leerlingenvervoer wordt geregeld voor de jongste. Een oppasmaatje zorgt af en toe voor de kinderen,  zodat de ouders tijd samen hebben. Moeder krijgt hulp bij het opstellen van haar CV en tips voor het vinden van een stageplek. 

Natuur voor gezondheid

Het concept ‘Natuur voor Gezondheid‘ is een benadering die de positieve effecten van natuur op de menselijke gezondheid erkent en benut. Onderzoek toont aan dat natuur een positieve invloed heeft op zowel de fysieke als mentale gezondheid van mensen. Mensen die veel tijd in de natuur doorbrengen, ervaren gunstige effecten op hun brein en immuunsysteem.    

Een groene omgeving stimuleert:

  • Sociale contacten 
  • Zingeving  
  • Beweging  
  • Gezonde voeding 
  • Goede slaap 

Een huisarts kan het concept ‘Natuur voor Gezondheid Recept’ integreren in de begeleiding van patiënten naar een gezondere leefstijl. De huisarts kan bijvoorbeeld wandelingen in de natuur voorschrijven als onderdeel van een behandelplan. Dit kan gecombineerd worden met andere leefstijladviezen, zoals gezonde voeding en voldoende slaap, om een holistische benadering van gezondheid te creëren.

Voorts kan de natuur worden gebruikt als behandellocatie of voor begeleiding. Ook is verwijzing naar een lokale buitenpsycholoog of running-therapeut een optie. Voor aanvullende zorg is ook verwijzing naar, of samenwerking met, de buurtsportcoach, welzijnswerker of natuurgids mogelijk. 

De wetenschappelijke onderbouwing voor ‘Natuur voor gezondheid’ is veelbelovend, maar nog niet volledig sluitend. Epidemiologische en longitudinale studies tonen consistente associaties aan tussen blootstelling aan groen en verbeterde gezondheidsuitkomsten, waaronder een betere mentale en fysieke gezondheid, lagere incidentie van diabetes type II, en een verminderd risico op depressie. Experimentele studies laten zien dat contact met natuur kan leiden tot stressreductie, verbetering van stemming, en positieve fysiologische veranderingen. Denk aan verlaging van bloeddruk en cortisolniveaus. Hoewel causaliteit nog niet volledig is vastgesteld, suggereren deze bevindingen dat ‘Natuur op recept’ een waardevol onderdeel kan zijn bij een leefstijlgerichte aanpak, vooral bij stress-gerelateerde aandoeningen en mentale gezondheid.

Karel Bos uit Amersfoort en Matthijs van de Poel uit Rotterdam organiseren vanuit hun praktijk wandelgroepen in het groen. Dit doen ze in de eigen buurt, en ze lopen zelf geregeld mee. Zij werken samen met fysiotherapeuten en eigen praktijkondersteuners.   

Karel Bos benadrukt de positieve effecten van bewegen in de natuur op zowel fysieke als mentale gezondheid. Hij stelt: “Als iemand in mijn praktijk een half uur per dag wandelt, in plaats van helemaal niet wandelt, dan heeft dat invloed op een paar honderd verschillende aandoeningen.” 

Bos pleit voor een bredere integratie van leefstijladviezen in de gezondheidszorg, met name gericht op bewegen in de natuur. Hij merkt op dat dit niet alleen goed is voor patiënten, maar ook voor artsen: “Bezig zijn met leefstijl en bewegen in de natuur levert mij tijd en geld op. Want mijn praktijk is groter en mijn agenda leger. 

Hoewel hij erkent dat oudere artsen mogelijk minder open staan voor deze benadering, ziet hij dat jongere artsen en medische opleidingen steeds meer aandacht besteden aan leefstijlgeneeskunde en preventie. 

Verkennend Gesprek

In navolging van de afspraken binnen het Integraal Zorgakkoord (IZA) wordt nagestreefd dat in 2025 in Nederland voor iedereen met psychische klachten een zogenaamd ‘verkennend gesprek’ beschikbaar moet zijn.

Een verkennend gesprek is bedoeld voor mensen met psychische klachten die mogelijk ook problemen ervaren op andere levensgebieden. Dit betreft bijvoorbeeld mensen met schulden, eenzaamheid, huisvestingsproblematiek, etc. Het verkennend gesprek is onderdeel van het landelijke programma Mentale gezondheidsnetwerken (MGN) uit het IZA.

Binnen een MGN werken huisartsen, het sociale domein en de ggz in een regio integraal samen om voor deze doelgroep snel en passende zorg te vinden. Naar verwachting resulteert dit in kortere wachtlijsten bij de ggz en afgenomen werkdruk bij zowel de ggz als de huisartsen. Na verwijzing van de huisarts zal een verkennend gesprek gevoerd worden door een ggz-professional, een medewerker uit het sociaal domein en de patiënt. Het Zorginstituut heeft geconcludeerd dat de inzet van huisartsen en ggz-professionals verzekerde zorg is. De inzet vanuit het sociaal domein valt onder de verantwoordelijkheid van de gemeente.

Ga terug naar Samenwerken in de wijk