Aanleiding 

Ramadan is voor moslims een maand van aanbidding, bezinning en saamhorigheid, waarin zij van dageraad tot zonsondergang vasten. Vasten is een verplichting vanuit het geloof voor gezonde volwassenen, maar daarnaast ook een sociale aangelegenheid: na zonsondergang komen moslims vaak met familie samen om het vasten te verbreken met een gezamenlijke maaltijd (iftar). Hoewel in de Koran staat dat mensen vrijgesteld kunnen worden van het vasten wanneer ze hierdoor een risico lopen op gezondheidsproblemen, willen de meeste moslims toch deelnemen aan de ramadan.

Begeleiding ter voorbereiding op de ramadan

Om gezondheidsproblemen te voorkomen, is het belangrijk om inzichtelijk te krijgen welke patiënten willen deelnemen aan de ramadan. Neem als huisarts of praktijkondersteuner zelf het initiatief en ga in gesprek met patiënten met een islamitische achtergrond en vraag of zij van plan zijn om te gaan vasten. Doe dit jaarlijks, bij voorkeur tijdens de controle voorafgaand aan de ramadan. Verwijs daarbij ook naar de informatie op Thuisarts.nl.

Medicatiegebruik tijdens de ramadan

Medicatiegebruik kan een uitdaging zijn tijdens de ramadan. Het gebruik van orale medicatie verbreekt het vasten en is daarom niet toegestaan. Vaak is hiervoor een oplossing te vinden in (tijdelijke) aanpassing van het toedieningstijdstip, de dosering en eventueel de toedieningsvorm. Niet-orale toedieningsvormen zijn doorgaans toegestaan tijdens vasten, wel kunnen de meningen verschillen over het gebruik van bijvoorbeeld inhalatie-medicatie of neusspray. Bij twijfel kan de patiënt het beste hiernaar informeren bij de eigen imam.  Benadruk dat patiënten niet naar eigen inzicht hun medicatiegebruik moeten aanpassen. Geef uitleg over het aangepaste medicatiebeleid en geef dit advies eventueel op papier mee. Verifieer met de terugvraagmethode of de informatie is begrepen (bijvoorbeeld: ‘Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd. Hoe gaat u tijdens de ramadan uw medicijnen gebruiken?’). 

Omdat medicatie-aanpassingen dienen te worden afgestemd op de individuele situatie van de patiënt, is het niet mogelijk om hiervoor algemene adviezen te geven. Overleg laagdrempelig met de apotheker voor advies. Overleg ook met de apotheek indien medicatie in de baxterrol aangepast moet worden.

Nieuwe voorschriften

Houd bij het voorschrijven van nieuwe medicatie tijdens de ramadan zoveel mogelijk rekening met de doseerfrequentie en toedieningsvorm. Kies bij medicatie als antibiotica of pijnmedicatie zo mogelijk voor doseringen van één- of tweemaal per dag.  

Bij ziekte en voor vrouwen die menstrueren, zwanger zijn of borstvoeding geven, is het mogelijk om tijdelijk te worden vrijgesteld van het vasten; deze gemiste dagen moeten zij dan op een later moment inhalen. Het is belangrijk er rekening mee te houden dat het inhalen van deze vastendagen op elk willekeurig moment gedurende het jaar kan plaatsvinden.

Ramadan en diabetes

Door de veranderingen in het eet- en slaappatroon tijdens de ramadan, is er een verhoogd risico op acute glykemische ontregeling bij patiënten met diabetes. Niet alleen het vasten speelt hierbij een rol, ook worden na zonsondergang vaak veel koolhydraten genuttigd. Ontregeling kan vaak worden voorkomen door als zorgverlener tijdig in gesprek te gaan met de patiënt. Om dit gesprek te ondersteunen, publiceert de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) jaarlijks de digitale Ramadan-toolbox.  

De NDF factsheet kan helpen een risico-inschatting te maken van het vasten op de gezondheid. In het algemeen geldt dat patiënten met ongecompliceerde diabetes type 2 kunnen vasten met de juiste voorlichting en begeleiding. Ontraad patiënten met frequente hypoglykemieën en patiënten met macro-/microvasculaire complicaties deel te nemen aan de ramadan. Blijf ervan bewust dat veel mensen de keuze om wel of niet te vasten als een zeer persoonlijke keuze beschouwen, waarbij het advies van een medische behandelaar of de imam van ondergeschikt belang is.  

De NDF heeft tevens voorlichtingsmateriaal ontwikkeld in verschillende talen, zoals een poster of flyer voor in de wachtkamer of een beeldscherm dia. Voorlichting over diabetes en ramadan kan ook relevant zijn voor patiënten die reeds hebben afgezien van vasten, omdat hun eetritme en medicatiegebruik kan veranderen tijdens de ramadan.

Medicatiegebruik en begeleiding bij patiënten met diabetes

Indien de patiënt ervoor kiest om mee te doen aan de ramadan, is het van belang om de kans op hypoglykemieën zo laag mogelijk te houden. Sulfonylureumderivaten en insuline geven hierop het meeste risico. Met behulp van de NDF medicatiekaart DM type 2 kan een plan op maat worden opgesteld voor aanpassing van de medicatie.  

Patiënten die de mogelijkheid hebben tot zelfcontrole kunnen een dagcurve maken om inzicht te krijgen in hun glucosespiegels. Spreek in dit geval tijdens de ramadan extra controles af.  Begeleid patiënten ook na de ramadan om het verloop van de vastenperiode en het gebruik van de medicatie te evalueren: dit kan een belangrijke opmaat zijn voor herziening van het beleid bij een volgende ramadan.  Zie hier het uitgebreide stappenplan van de NDF.

Ramadan en dehydratie

Vasten geeft een verhoogd risico op dehydratie. Het risico op dehydratie is groter wanneer de ramadan plaatsvindt in de zomermaanden. Hierdoor kan het nodig zijn om de dosering van bepaalde medicatie aan te passen. Zie voor meer informatie de NHG Themapagina Medicatiegebruik en dreigende dehydratie bij hitte.