De NHG-Richtlijnen website is ook als webapp beschikbaar.

Lees verder
NHG-Standaard

Slaapproblemen

NHG-werkgroep:
Bhogal-Statham M., Damen Z., Greving J., Lucassen P., Van Beek C., Warmerdam M, Wittkampf K.
Naar Volledige tekst ›

Slecht slapen 

Klachten van te lange tijd tot inslapen, te vaak ontwaken 's nachts en/of te vroeg wakker worden.

Slapeloosheid (insomnie)

Slaapstoornis die zich kenmerkt door 3 keer of vaker per week klachten van slecht slapen met nadelige gevolgen overdag, zoals moeheid, verminderde concentratie, verhoogde irritatie. 

Kortdurende slapeloosheid: klachtenduur arbitrair < 3 weken. Er is meestal een duidelijke uitlokkende factor. Aanhoudende slapeloosheid: klachtenduur arbitrair ≥ 3 weken. Belangrijke rol voor negatieve conditionering. 

Slaperigheid overdag (hypersomnolentie)

De onbedwingbare neiging om overdag in slaap te vallen. 

Naar Volledige tekst ›

Anamnese

Naar Volledige tekst ›

Vraag bij slecht slapen naar:

  • aard, duur, beloop en frequentie
  • klachten overdag en gevolgen voor het dagelijks functioneren 
  • mogelijke oorzaken volgens de patiënt 
  • wat de patiënt zelf al heeft geprobeerd
  • hulpvraag en verwachtingen ten aanzien van mogelijke oplossingen  

Vraag bij gebruik van of verzoek tot (zelfzorg)slaapmiddelen (benzodiazepineagonisten, melatonine, cannabis) naar: 

  • middel, dosering, frequentie, tijdstip van inname en duur van gebruik
  • verwachting en kennis over bijwerkingen

Anamnese bij aanhoudend slecht slapen met nadelige gevolgen overdag  

  • Verandering in leefstijl of slaapgewoonten.
  • Uitlokkende/in stand houdende factoren, zoals: 
    • weinig tijd voor ontspanning
    • psychosociale stress
    • onregelmatig slaap-waakpatroon
    • gebruik (of stoppen) van alcohol, cafeïne, nicotine of drugs 
    • psychiatrische comorbiditeit, zoals depressie, angst, ADHD
    • lichamelijke klachten, zoals nachtelijke opvliegers, pijn of nycturie 
    • gebruik van medicatie met invloed op het slapen, zoals antidepressiva, cardiovasculaire medicatie, pijnmedicatie
    • te snel stoppen met SSRI’s en TCA’s
  • Het omgaan met de slapeloosheid (aanwijzingen voor negatieve conditionering):
    • negatieve opvattingen, cognities en gevoelens over de slapeloosheid
    • het gedrag, zoals uit bed gaan of juist liggen woelen, dutjes doen overdag, vroeger naar bed gaan, langer uitslapen, gebruik van alcohol of drugs 
  • Gebruik van digitale applicaties om slaap te meten. 

Zie Volledige tekst voor anamnese slaperigheid overdag, snurken, nachtelijke ademstops rusteloze benen en nachtelijke kuitkrampen.

Aanvullend onderzoek

Vraag eventueel de patiënt gedurende 1 week een slaapdagboek in te vullen (zie de bijlage bij deze standaard of Thuisarts.nl)(link is external)

Evaluatie

Maak als slecht slapen op de voorgrond staat onderscheid tussen: 

  • slecht slapen (< 3 keer per week, en/of zonder nadelige gevolgen overdag)
  • kortdurende slapeloosheid
  • aanhoudende slapeloosheid. Stel de context en de in stand houdende factoren vast.

Overweeg als overmatige slaperigheid overdag op de voorgrond staat slaapstoornissen zoals OSAS en narcolepsie.  

Overweeg als rusteloze benen of nachtelijke kuitkrampen op de voorgrond staan de diagnose restless-legssyndroom (RLS) of nachtelijke kuitkrampen. 

Stel indien relevant (aanvullend) vast of sprake is van chronisch slaapmiddelengebruik.

Naar Volledige tekst ›

Algemeen

Naar Volledige tekst ›
  • Doel is ondersteuning bij gedragsverandering ten behoeve van een gezond slaappatroon. 
  • Bij slecht slapen en kortdurende slapeloosheid volstaat meestal voorlichting en advies. Bij aanhoudende slapeloosheid is er een indicatie voor gedragsmatige behandeling.

Voorlichting en advies

Naar Volledige tekst ›
  • Geef voorlichting over normale slaap: gemiddelde slaapbehoefte (7-9 uur, varieert sterk, neemt af met ouder worden), normale tijd nodig om in te slapen (tot 20 minuten), normaal aantal keer wakker worden (3-4 keer), slaapduur en slaapdiepte bepalen samen effectiviteit. 
  • Adviseer: in de ochtend naar buiten, voldoende ontspannen, voldoende activiteiten overdag, regelmatige (niet te lange) bedtijden. Vermijd: intensief sporten, zware maaltijden, overmatig licht in avonduren, melatonine zonder medische indicatie, middelengebruik.
  • Geef bij aanhoudende slapeloosheid uitleg over negatieve conditionering en het doel van gedragsmatige behandeling (doorbreken van vicieuze cirkel).

Behandeling comorbiditeit

  • Bespreek mogelijkheden om psychosociale stress te verminderen.  
  • Behandel psychische en lichamelijke comorbiditeit volgens de relevante NHG-Standaarden, heroverweeg de indicatie van medicatie met bijwerking slapeloosheid.
  • Geef slapeloosheid en psychische problemen beide aandacht.

Niet-medicamenteuze behandeling

Naar Volledige tekst ›

Gedragsmatige behandeling bij aanhoudende slapeloosheid

  • We bevelen gedragsmatige behandeling aan bij aanhoudende slapeloosheid, bestaande uit ontspanningsoefeningen, stimuluscontrole en/of slaaprestrictie.
  • Kies in overleg met de patiënt een passende, zo licht mogelijke aanpak (zie bijlage bij deze NHG-Standaard):
    • in het sociale domein: zelfhulp of een groepscursus
    • in de eerste lijn: in de huisartsenpraktijk of slaapoefentherapie (zie Consultatie en verwijzing)
  • Bied gedragsmatige behandeling indien mogelijk aan in de huisartsenpraktijk, bijvoorbeeld onder begeleiding van POH-ggz (Zie volledige tekst). 

Medicamenteuze behandeling

Naar Volledige tekst ›
  • Overweeg eenmalig en kortdurend een benzodiazepineagonist, maar enkel bij kortdurende slapeloosheid met duidelijke oorzaak en hoge lijdensdruk.
  • Zie voor gebruik en dosering de volledige tekst.

Controles

Naar Volledige tekst ›
  • Afhankelijk van gekozen aanpak en behoefte van patiënt, eventueel met een slaapdagboek.
  • Evalueer ook het behandelresultaat na verwijzing.

Consultatie en verwijzing

Bedrijfsarts

Verwijs als de klachten (mede) arbeidsgerelateerd zijn.

Slaapoefentherapeut Cesar Mensendieck

Overweeg verwijzing als alternatief voor individuele begeleiding in de huisartsenpraktijk. 

Psychosomatisch oefen- of fysiotherapeut

Verwijs als er behoefte is aan begeleiding bij ontspanningsoefeningen. 

Psycholoog

  • Verwijs bij aanhoudende klachten voor behandeling van slapeloosheid. Overweeg dit als initieel beleid bij ernstige langdurige klachten en/of bij matig ernstige psychische comorbiditeit.
  • Verwijs bij ernstige psychische comorbiditeit voor behandeling van slapeloosheid en comorbiditeit.
Naar Volledige tekst ›

Zie volledige tekst bij (vermoeden van) obstructieve-slaapaneusyndroom (OSAS), narcolepsie, verstoring van dag-nachtritme door een jetlag of ploegendiensten, vertraagdeslaapfasesyndroom, restless-legsyndroom (RLS) en nachtelijke kuitkrampen.

Naar Volledige tekst ›

Herhaal bij bestaande chronische gebruikers regelmatig de voorlichting over de nadelen van slaapmiddelengebruik en adviseer hen te stoppen. Zie volledige tekst voor de aanpak.