Wat is digitale zorg?
De maatschappij digitaliseert. Deze ontwikkeling heeft invloed op de behoefte van patiënten aan digitale zorgverlening en de wensen van de zorgverlener om digitale toepassingen in de dagelijkse praktijkvoering in te bedden.
Digitale zorg is de toepassing van zowel digitale informatie als communicatie om de gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en/of te verbeteren binnen het primaire proces van de huisartsenzorg.
Digitalisering
Een pragmatische benadering is dat we spreken over ‘digitaal’ als het door een computer kan worden verwerkt. Digitalisering is het omzetten van analoge informatie in een digitale vorm. Digitalisering kan zowel betrekking hebben op de data zelf als op een omzettingsproces.
Het NHG verstaat onder digitalisering:
De veranderingen in de maatschappij en de huisartsenzorg door de invloed van informatie- en communicatietechnologie (ICT).
E-health en digitale zorg
E-health is een onderdeel van digitalisering. E-health is de toepassing van zowel digitale informatie als communicatie om de gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en/of te verbeteren1. Wanneer e-health onderdeel is van de zorg, spreken we over digitale zorg (figuur 1). Het NHG richt zich op digitale zorg dat het primaire zorgproces van de huisarts ondersteunt.
Bij e-health zijn geen zorgspecifieke wet- en regelgeving van toepassing en bij digitale zorg wel.
1) Lettow B, Wouters M, Sinnige J, et al. E-Health, wat is dat? Den Haag: Nictiz; 2019.
Ter verduidelijking een aantal voorbeelden
- Een app die een gebruiker download om adviezen te krijgen over gezondheid, is e-health
- Een AI-programma dat radiologen helpt om een juiste diagnose te stellen is digitale zorg.
- Een e-consult is digitale zorg.
- Een digitale bloeddrukmeter kan daarentegen zowel als e-health als/ en digitale zorg ingezet worden. Een toelichting:
- De patiënt gebruikt de bloeddrukmeter voor zelfmetingen, om zelf meer inzicht te krijgen in zijn gezondheid (e-health).
- Een huisarts zet de bloeddrukmeter in voor telemonitoring (digitale zorg).
Digitale zorg versus zorg op afstand
Telefonisch contact valt niet onder digitale informatie of digitale communicatie. Deze vorm van contact valt dus niet onder de definitie van digitale zorg of e-health. Een telefonisch contact of consult valt wél onder ‘zorg op afstand’.
Waar vindt digitale zorg bij de huisarts plaats?
Digitale zorg ondersteunt het primaire proces; de fase waarin de zorg wordt verleend. Het primaire zorgproces start bij het eerste contact tussen de patiënt en de huisartsenvoorziening.
Digitale zorg kan zowel afgestemd zijn met de patiënt als aangeboden worden door de zorgverlener via zijn website, patiëntenportaal of anders.
Een digitale toepassing kan op verschillende momenten tijdens de zorgverlening worden gebruikt (figuur 2). Digitale toepassingen kunnen zowel door de huisarts als door medewerkers van de praktijk (zoals een POH-GGZ) worden gebruikt.
Door ook te kijken naar de stappen die de patiënt voor en na het contact met de huisarts zet, komt de volledige patiëntreis in beeld.
Wet- en regelgeving digitale zorg
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen e-health en digitale zorg. Digitale zorg is onderdeel van e-health. Omdat digitale zorg – in tegenstelling tot e-health – ook onderdeel is van het primaire zorgproces van huisartsen, zijn dezelfde zorg gerelateerde Europese en specifiek Nederlandse wet- en regelgeving en de daarin genoemde professionele standaard van toepassing als op niet-digitale zorg.
Deze wet- en regelgeving heeft betrekking op thema’s zoals kwaliteit, patiëntveiligheid (Wkkgz, Wet BIG, Geneesmiddelenwet), personeel (Arbowet), behandelingsovereenkomst (WGBO, Wzd), Informatiebeveiliging en privacy (AVG, NEN7510 /- 7512 / -7513) en patiënten-/cliëntenrechten.
Waar moet digitale zorg aan voldoen?
In de wet staat waar een zorgverlener aan moet voldoen voor het leveren van goede zorg. De volgende 6 kwaliteitsaspecten zijn ook bij digitale zorg van belang. Deze worden ook internationaal onderschreven3:
3) Institute of Medicine 2001. Crossing the Quality Chasm: A New Health System for the 21st Century. Washington, DC: The National Academies Press.
| Kwaliteitsaspecten | Toelichting |
|---|---|
| Veiligheid | De geleverde digitale zorg moet veilig zijn. Conform de artseneed zal de arts de patiënt geen schade doen. Dit geldt zowel op het gebied van zorg en gezondheid als op het gebied van informatiebeveiliging en privacy. |
| Effectiviteit | De inzet van digitale zorg is minimaal even effectief als niet-digitale zorg. Enkel die digitale zorg wordt aanbevolen die bewezen effectief is en een anamnestisch, diagnostisch of therapeutisch voordeel kan opleveren. |
| Efficiëntie | Efficiëntie staat voor een werkwijze die weinig middelen of inspanning vergt. Verspilling van tijd, arbeidskrachten en geld moet met digitale zorg zoveel mogelijk worden vermeden. |
| Persoonsgerichtheid | Digitale zorg moet passend zijn in een bepaalde situatie en afgestemd op de behoefte en mogelijkheden van de patiënt. |
| Tijdigheid | Digitale zorg moet op het juiste moment en door de juiste zorgverlener worden verleend. Extra aandacht is hiervoor nodig, omdat digitale zorg niet altijd direct wordt geleverd. |
| Gelijkwaardigheid | De toegang tot digitale zorg, behandeling en het resultaat ervan moet gelijkwaardig zijn, zonder onderscheid als gevolg van de eigenschappen van de patiënt, behalve het onderscheid in zorgbehoefte. |
Vijf van de zes hierboven genoemde Nederlandse termen van de kwaliteitsaspecten komen overeen met de Engelse terminologie. Het zesde kwaliteitsaspect van de Wkkgz, ‘Afgestemd op de reële behoefte van de cliënt’, heeft in het Engels als tegenhanger equity.
Equity in de gezondheidzorg betekent: gelijkwaardige zorg. Dit is toegang tot zorg, behandeling of resultaat, zonder onderscheid als gevolg van de eigenschappen van de patiënt, behalve het onderscheid in zorgbehoefte. De term equity is echter moeilijk te vertalen naar het Nederlands. Het omvat meer dan alleen het afstemmen op de behoefte van de patiënt. Onze voorkeur voor de vertaling gaat daarom uit naar gelijkwaardigheid.
Passende ICT randvoorwaarde zorgproces
Digitalisering vindt ook plaats in de zorg. De ICT zorgt ervoor dat de infrastructuur, de software en de informatie tussen betrokken organisaties gekoppeld wordt. Zodanig, dat deze het zorgproces in de praktijk zo optimaal mogelijk ondersteund.
Het NHG brengt zorg en ICT samen en zorgt daarmee voor het inhoudelijk fundament van digitalisering van de huisartsenzorg.
Privacy- en informatiebeveiliging
In het elektronisch patiëntendossier wordt meer informatie vastgelegd dan in het papieren dossier: het digitale tijdperk zorgt voor meer volume in informatie en informatieoverdracht. Een deel van deze data zijn gevoelige en bijzondere persoonsgegevens, waarbij grotere beveiligingsrisico’s spelen. De verwerking van privacy- en informatiebeveiliging verdient daarom specifieke aandacht bij digitale zorg.
Verschillende tools kunnen daarbij van nut zijn. Het webdossier Informatiebeveiliging biedt een praktisch stappenplan en hulpmiddelen om de informatiebeveiliging van de huisartsenvoorziening te laten voldoen aan de wet en NEN-normen. Ook het LHV en het KNMG geven concrete tips.
- InEen/LHV/NHG: Webdossier Informatiebeveiliging
- LHV-thema pagina: Patiëntengegevens en ICT – Veilig omgaan met gegevens in de praktijk
- KNMG: Dossier ICT in de zorg, waaronder eHealth, Informatiebeveiliging, Online Contact, Privacy en patiëntgegevens en social media
Bevorderende factoren van digitale zorg
Attitude en gedrag ten aanzien van digitale zorg zijn niet direct gelinkt aan de kwaliteitsaspecten, maar zijn wel nauw verbonden met het werkplezier en hebben een uitwerking op het professioneel handelen.
Voldoende mogelijkheden en vaardigheden van de zorgverleners en een positieve attitude ten opzichte van digitale zorg zijn bevorderende factoren voor de inzet van digitale zorg.